Tokat ilinde yer alan Komana Pontika Antik Kenti’nde, üzerinde Eski Mısır kralı III. Thutmosis’in isminin yazdığı mühür bulundu.
Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Yerleşim Arkeolojisi Ana Bilim Dalı’ndan kazı başkanı Prof. Dr. Burcu Erciyas, Karadeniz Bölgesi’nin iç kesimlerinde, Yeşilırmak yayı üzerinde, bugünkü Tokat sınırları içinde kalan Komana Antik Kenti’ndeki buluntuların, Komana’nın kilit pozisyonunun anlaşılmasına ışık tutuğunu söylüyor.
Bilimsel çalışmaların temel amaçlarından birinin, Komana’nın Helenistik dönemde uluslararası önemini ortaya koymak olduğuna belirten Erciyas, 2020 yılındaki buluntulardan belki de en ilgincinin, bir Antik Mısır mührü olduğunu söylüyor.
“Üzeri hiyeroglif yazılı ve bir böcek biçimindeki skarabe, yani bir muska veya mühür, Komana’nın uluslararası ilişkileri ile ilgili çok önemli bir buluntu olarak kayıtlara geçti. Diğer envanterlik buluntularla Tokat Müzesi’ne teslim edildi.”
“Mısır’ın Napolyon’u”
Söz konusu skarabe üzerinde, milattan önce 1479-1429 yılları arasında Mısır’ın 18. Hanedanlığı’nda hükümdarlık yapmış III. Thutmosis’in isminin yazdığı anlaşıldı.
III. Thutmosis, saltanat naibiyken firavun olan Hatşepsut’un gölgesinden kurtulduğunda ün kazanmakta hiç vakit kaybetmemişti. Mısır’ı içe dönük bir krallıktan; şanlı, muzaffer bir ulusa çevirdi. Gelecek tarihçilerin “Mısır’ın Napolyon’u” olarak adlandıracakları büyük bir askeri stratejist olarak nam saldı.
Yağmalar, vergiler ve haraçlar da dâhil seferlerden kazanılanlar Mısır’ın hazinesini doldurup taşırdı, Thutmosis’i ise o dönemin en zengin insanı yaptı. Ele geçirdiği topraklardan yalnızca para değil insan sermayesi de kazandı. Mağlup ettiği hükümdarların oğullarını Mısır’a getirip burada eğitim aldırdı. Mısır geleneğine alışan bu gençler yurtlarına Mısır taraftarı olarak dönüyordu.
Erciyas’ın belirttiğine göre, yapılan incelemeler sonucunda, hükümdara ait skarabelerin kullanımının milattan önce 4-3. yüzyıla kadar devam ettiği, hatta Anadolu coğrafyasında da daha önce yapılmış arkeolojik kazılarda karşılaşıldığı görüldü.
Anadolu tanrısı Ma’ya adanmış kutsal alan
Kaynaklara göre, Mitridat Krallığı’nın yönetiminde önemli bir kültür merkezi olan ve Roma İmparatorluğu döneminde de özerkliğini koruyan Komana Pontika, Anadolu tanrısı Ma’ya adanmış kutsal bir alandı. Aynı zamanda ticaret merkezi olan bölge, o dönemde düzenlenen festivaller, zengin pazar yeri ve kenti çevreleyen verimli arazisiyle Anadolu’nun tüm bölgelerinden ziyaretçi çekiyordu.
Tokat sınırları içerisinde, Hellenistik Dönem’de faaliyet gösteren iki tane tapınak devleti bulunmaktaydı. Bunlardan daha büyük olanı Komana, Ana Tanrıça Ma’ya ithafen yapılmış, Kapadokya tipi bir mabetti. (Wilson 1960, 228) (Strabo 12.3.34) Komana Tapınak Devleti aynı zamanda polis statüsünde bulunmakta ve yıl boyunca çevreden gelen ziyaretçiler tarafından bir ticaret merkezi olarak da kullanılmaktaydi.
Pontus Krallığı çöktükten ve VI. Mitradates kaçtıktan sonra Komana Tapınak Devleti bir prenslik haline gelmiş ve Pompey tarafından MÖ 1. yüzyılın ortalarında Archelaus’a devredilmişti. (App.Mithr. 115; Wilson 1960, 228) Archelaus’u MÖ 47 yılında Caesar tarafından görevden alındıktan sonra oğlu izlemişti. Kapadokya kökenli Bitinyalı Lykomedes Archelaus’un oğlundan prensliği devralmış (Bell.Alex. 66.3), Augustus tarafından göreve getirilen Medeius, Cleon, Dyteutus sırayla Komana’da görev yapmıştı. (Cass.Dio 51.2.3; Strabo 12.558; 12.574) Dyteutus’un ölümü ile Komana Pontus Galaticus Bölgesi‘ne dahil edildi. Bu zamana kadar rahipler önemli ölçüde güçlerini yitirmiş ancak tapınak işlevine devam etmişti. Maurice Tiberius döneminde (MS 582-602) kent imparatorluk alanına katılmıştır. Bölge Pontus Kralları Dönemi ve İmparator Maurice idaresini kapsayan dönem arasında, bir süre de ager publicus statüsünde bulunmuştur. (RGS Supp.Pap. 1893, 736)
